από την Κατερίνα Κατσώρη - Εκδόθηκε από www.istoselides.gr

Το Πήλιο δεν μπορείς να το περιγράψεις. Το ζεις και το αισθάνεσαι, όπως ακριβώς δεν μπορείς να περιγράψεις την ίδια την ομορφιά, μόνο την ζεις και την αισθάνεσαι.

Σύμφωνα με τους γεωλόγους, πριν από εκατόν σαράντα εκατομμύρια χρόνια, όταν ο πλανήτης γη είχε την μορφή μιας «πανθάλασσας», ανυψώθηκε μέσα απ' το νερό η Πελαγονική οροσειρά.
Ήταν μια στενή ζώνη ξηράς που άρχιζε από τη βόρειο Μακεδονία περνούσε από τον Όλυμπο, την Όσσα και το Πήλιο και κατέληγε στη βόρειο Εύβοια. Τα Ιμαλάια, οι Άλπεις, τα Πυρηναία και η οροσειρά της Πίνδου αναδύθηκαν μετά από εκατόν δέκα πέντε εκατομμύρια χρόνια.
Η Θεσσαλική λεκάνη πριν από εκατό χιλιάδες χρόνια ήταν μια τεράστια λίμνη από την οποία απέμεινε η λίμνη Βοιβηίδα ή Κάρλα. Το πιθανότερο είναι πως η εξαφάνιση της λίμνης έγινε περί το 8,000 π.χ. μετά από κάποιο μεγάλο σεισμό, ο οποίος δημιούργησε και το ρήγμα των Τεμπών.
Η έκταση της Βοιβηίδας πριν αποξηρανθεί έφθανε τα 114 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η λίμνη Κάρλα αποτελεί κατά τους γεωλόγους και ανθρωπολόγους την πρώτη κοιτίδα του ανθρώπινου πολιτισμού.
Η ιστορία του Πηλίου πλούσια ,η λαϊκή μούσα από τα πανάρχαια χρόνια έπλασε παραδόσεις και θρύλους.

Παλιότεροι κάτοικοι οι Κένταυροι, οι Λάπιθες και οι Μάγνητες . Στην υψηλότερη κορφή του, ζούσε ο περίφημος Κένταυρος Χείρωνας που τρεφόταν με σάρκες λιονταριών. Ακόμη, πως κατά τις γιγαντομαχίες προσπάθησαν οι γίγαντες ν' αποσπάσουν το Πήλιο και να το τοποθετήσουν πάνω από την Οσσα για να φθάσουν το ύψος του Ολύμπου και να εκθρονίσουν τους Ολύμπιους Θεούς. Στην κορυφή του έγιναν οι γάμοι του Πηλέα με τη Θέτιδα και με ξυλεία του οι Αργοναύτες έφτιαξαν την περίφημη "Αργώ".
Το Πήλιο ήταν κυρίως γνωστό, για την Ιατρική και τους Κενταύρους. Λόγος ανάπτυξης της Ιατρικής ήταν ο πλούτος των βοτάνων της περιοχής.
Στο Πήλιο φύτρωναν κατά την αρχαιότητα και εξακολουθούν να φυτρώνουν μέχρι και σήμερα τα 3/5 των θεραπευτικών βοτάνων όλου του πλανήτη. Δεν ξέρω αν πρόκειται για ιδιαιτερότητα της φύσης ή αν οφείλεται στην αρχαιότητα του βουνού.
Οι περίφημοι Κένταυροι διατελούν σε σύγχυση, μπλεγμένοι ανάμεσα στους θρύλους τους μύθους και στην ιστορία. Η μυθολογία λεει ότι ήταν πλάσματα με το κάτω μισό να ανήκει σε άλογο, ενώ στη θέση του λαιμού του αλόγου υπήρχε ο κορμός ενός άνδρα από τη μέση και πάνω. Κενταυρίνες δεν αναφέρονται ούτε απεικονίζονται πουθενά.
Τι ήταν όμως στ' αλήθεια οι κένταυροι; Η ετυμολογία της λέξης είναι σύνθετη αποτελούμενη από τη λέξη "κεντώ" δηλαδή κεντρίζω, προκαλώ πόνο και τη λέξη "ταύρος" το αρσενικό βόδι. Οι κένταυροι ήταν αυτό που οι Αμερικανοί ονομάζουν σήμερα "cow boys" , ενώ εμείς βουκόλους.
Η οδήγηση ενός κοπαδιού βοδιών στη βοσκή και η επιστροφή του στους στάβλους δεν μπορούσε να γίνει με άλλο τρόπο παρά μόνο από ιππείς. Αυτοί οι έφιπποι βουκόλοι ονομάσθηκαν κένταυροι. Οι απόγονοί τους διατήρησαν το όνομα του επαγγέλματός τους ως χαρακτηριστικό του γένους τους.
Άγρια άλογα χαραγμένα πάνω σε πέτρες, ευρήματα της παλαιολιθικής εποχής, βρίσκονται στο μουσείο του Βόλου και δείχνουν ότι υπήρχαν στο Πήλιο από τα αρχαία χρόνια.
Ο πλέον γνωστός κένταυρος ήταν ο Χείρων τον οποίο ο Όμηρος αποκαλεί "δικαιώτατον Κενταύρων". Στην Ιλιάδα αναφέρει ότι τα περί φαρμάκων και χειρουργικών επεμβάσεων για την εξαγωγή των θανατηφόρων βελών ο Αχιλλέας διδάχθηκε από τον Χείρωνα.
Το όνομά του προέρχεται από το "χείρ" λόγω της επιδεξιότητάς του στην χειρουργική είτε ως "η χείρα η οποία επιθετομένη εις τον ασθενή επιφέρει μαγικόν αποτέλεσμα" (Ι.Πιλάλης) Ο Όμηρος αναφέρει ότι ο Ασκληπιός και ο Αχιλλέας, μαθητές του Χείρωνα, διδάχθηκαν απ' αυτόν τα "ήπια φάρμακα" τα οποία ήταν πολύ αποτελεσματικά για το σταμάτημα της αιμορραγίας και την ανακούφιση των πόνων.

Ο Στράβων αναφέρει ότι σε μια περιοχή του Πηλίου που ονομαζόταν Πελεθρόνιο, οι κάτοικοι θεωρούνταν άμεσοι απόγονοι του Χείρωνος και οι βοτανικές γνώσεις μεταδίδονταν επί σειρά γενεών από τον πατέρα στο γιο σε μυστικιστική ατμόσφαιρα. Οι κάτοικοι της Ιωλκού, για χίλια περίπου χρόνια τιμούσαν τη μνήμη του σοφού Χείρωνα "θυσιάζοντας εις αυτόν τα πρώτα φρούτα των βοτάνων και των φυτών" όπως αναφέρει ο Πλούταρχος.
Από τη Λακέρεια, βόρεια της Κάρλας είναι η καταγωγή του Ασκληπιού κατά τον Ησίοδο και τον Πίνδαρο. Ο Ασκληπιός μεγάλωσε στο Πήλιο κοντά στον κένταυρο Χείρωνα και διδάχθηκε τη θεραπεία όλων των πληγών είτε με μαντζούνια είτε με μαλακτικά βότανα είτε με χειρουργική επέμβαση. Το όνομα Ασκληπιός προέρχεται από τις λέξεις "ασκελής" δηλ.σκληρός και "ήπιος" επειδή έκανε ήπιους τους πόνους των ανθρώπων. Επειδή ο Ασκληπιός χρησιμοποιούσε για τη θεραπεία μια πολύ μεγάλη ποικιλία φυτών, βοτάνων, ριζών κλπ θεωρήθηκε ο ίδιος ως ο αντιπρόσωπος ή ως η προσωποποίηση των θεραπευτικών δυνάμεων της φύσεως.
Στην Τρωική εκστρατεία πήραν μέρος με τον Φιλοκτήτη, τον Εύμηλο και τον Πρόθοο.

Στους Βυζαντινούς χρόνους δεν καταγράφηκαν σπουδαία πολιτικά γεγονότα. Στο εσωτερικό του Παγασητικού υπήρχε η πόλη Δημητριάς και από τον 13ο αιώνα τα Λεχώνια. Ανατολικά δημιουργήθηκε η πόλη Ζαγορά και στην τελευταία περίοδο της βυζαντινής εποχής αναφέρεται και ο Λαύκος. ολόκληρη η Θεσσαλία γνώρισε τις επιδρομές των ξένων λαών, Γότθοι, Σλάβοι, τον 10ο αιώνα οι Βλάχοι.
Οι Φράγκοι έμποροι έκλεισαν ειδική συνθήκη ώστε να μπορούν να ασκούν ελεύθερα και προνομιακά τις διεθνείς εμπορικές τους συναλλαγές. Ο 13ος και 14ος αιώνας πέρασαν με ληστρικές επιδρομές απο Σαρακηνούς, Καταλανούς και Αλβανούς. Απο το 1423 η περιοχή γνώρισε την Τουρκική κατοχή. Απο τότε άρχισε η ίδρυση και εξέλιξη των σημερινών χωριών του Πηλίου. Στους χάρτες της μεσαιωνικής εποχής υπάρχουν στην περιοχή του Πηλίου σημειωμένα μοναστήρια.
Τα μοναστήρια αυτά υπήρξαν οι οικιστικοί πυρήνες των σημαντικότερων χωριών. Επειδή εξασφάλιζαν σχετική προστασία και ανεξαρτησία συγκέντρωσαν σιγά σιγά φυγάδες από την υπόλοιπη Θεσσαλία, Εύβοια και τα νησιά του Αιγαίου.
Δειλά στην αρχή γρήγορα μετά άρχισαν να κτίζονται τα χαρακτηριστικά πηλιορείτικα πυργόσπιτα γύρω από κάθε μοναστήρι. Στην αρχή του 17ου δημιουργήθηκαν ήδη πολλοί οικισμοί που εξελίχθηκαν στα σημερινά 24 χωριά του Πηλίου.
Απέκτησαν προνόμια ειδικά από τους Τούρκους και τον 18ο και 19ο ανέπτυξαν σημαντική οικονομική και πολιτιστική δραστηριότητα. τα 14 χαρακτηρίστηκαν «βακούφια» δηλ. αφιερωμένα σε φιλανθρωπικά ιδρύματα και τα άλλα «χάσια» δηλ. ιδιοκτησίες του Σουλτάνου. Στα πρώτα ανήκαν, Μακρυνίτσα, Δράκεια, Αγ. Λαυρέντιος, Καραμπάσι, Πινακάτες, Βυζίτσα, Αργαλαστή, Συκιά, Λαύκος, Προμύρι, Ανήλιο, Κισσός, Μούρεσι και Μακρυράχη. Τα άλλα ήταν , η Ζαγορά, ο Ανω Βόλος, Η Πορταριά, το Κατωχώρι, οι Μηλιές, το Νιοχώρι, η Τσαγκαράδα κλπ.
Στην Επανάσταση του 1821, πρωτεργάτης υπήρξε ο Άνθιμος Γαζής ιερωμένος και λόγιος από τις Μηλιές. Η επανάσταση όμως δεν προχώρησε , τα συμφέροντα των κοτζαμπάσηδων της περιοχής δεν το επέτρεψαν, με αποτέλεσμα όλες οι προσπάθειες να πνιγούν στο αίμα εν τη γενέσει τους.
Το κίνημα του 1854 επίσης απέτυχε και το 1878 μετά από μάχες και την μεσολάβηση των Άγγλων έγινε το Συνέδριο του Βερολίνου, οπότε η Θεσσαλία και τμήμα της Ηπείρου απελευθερώθηκαν, η προσάρτηση έγινε τον Αύγουστο του 1881.

Το "εινοσίφυλλο Πήλιον" φτάνει στην ψηλότερη κορφή του, "Πουριανός Σταυρός", τα 1.624 m., έχει έντονο ανάγλυφο και η μορφολογία του χαρακτηρίζεται και από τη γειτνίασή του με το Αιγαίο. Το 70% των πετρωμάτων του είναι σχιστόλιθοι και το 30% σερπεντίνες και ασβεστόλιθοι. Τα παράλια στο Αιγαίο είναι δαντελωτά με πολλούς κολπίσκους και όρμους, οι βραχώδεις και γκρεμνώδεις ακτές, τα θαλάσσια σπήλαια, εναλλάσσονται με τις αμμώδεις παραλίες.
Υπάρχουν 24 γραφικά χωριά που συνδέονται με αραιό οδικό δίκτυο και έχουν ποικίλες καλλιέργειες.
Το κέντρο του ορεινού όγκου είναι καλυμμένο από πυκνό δάσος οξιάς και χαμηλότερα με λεύκες και ιτιές. Οι πιο εκτεταμένες καλλιεργούμενες περιοχές βρίσκονται κυρίως πάνω από τον Παγασητικό και στις πλαγιές που βλέπουν στο Αιγαίο, ενώ μικρότερες στο κεντρικό τμήμα αλλά πάντα σε εντοπισμένες περιοχές ανάμεσα στη φυσική βλάστηση.
Κυρίως καλλιεργούνται οπωροφόρα, μηλιές που αποτελούν μία κύρια πηγή εισοδήματος, αχλαδιές, κερασιές, ροδακινιές, καρυδιές και αμυγδαλιές, αμπέλια και ελαιώνες και τα τελευταία χρόνια, ακτινίδια.
Οι τέχνες άνθισαν και δημιούργησαν μια καταπληκτική παράδοση, στη λιθογλυπτική, ξυλογλυπτική, λαϊκή ζωγραφική, αγγειοπλαστική, μεταλλοτεχνία, υφαντική, μαγειρική και ανθοκομική τα τελευταία χρόνια.
Πέτρες σκαλισμένες με φεγγάρια, πουλιά, ήλιους, σε βρύσες, πάνω από παράθυρα και πόρτες και κυρίως στο ιερό των εκκλησιών βρίσκουμε παντού στο Πήλιο.
Η εκκλησιαστική ξυλογλυπτική συναντιέται στις εκκλησίες του Πηλίου από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Εκπληκτική βέβαια είναι και η οικιακή ξυλογλυπτική. Ταβάνια με ένα σκαλιστό οκτάγωνο στη μέση τον "ταμπλά", υπέροχες σκαλιστές κασέλες και πόρτες, σκάλες, συνήθως από κυπαρισσόξυλο. Ξύλινες σκαλιστές ήταν και οι ρόκες του Πηλίου, για να γίνεται νήμα το μετάξι βασικό προϊόν του Πηλίου.
Η λαϊκή ζωγραφική εκφράστηκε στις τοιχογραφίες. Στο Βόλο το 1927 έρχεται να μείνει ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ. Τοιχογράφησε την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας στις Μηλιές. Ο Παγώνης, που ζωγραφίζει τοπία, νεκρές φύσεις και ποικίλα διακοσμητικά όχι μόνο σε εκκλησίες αλλά και σε σπίτια.
Ο γιος του Παγώνη, Αθανάσιος, εξαίρετος προσωπογράφος που όμως το μεγαλύτερο μέρος του έργου του χάθηκε στους σεισμούς του 1955, μοναδικά διασωθέντα έργα του προσωπογραφίες του Ρήγα, του Υψηλάντη και τοπία του θεσσαλικού κάμπου.

Σ' όλα τα πηλιορείτικα σπίτια δούλευε όλο το χρόνο ένας αργαλειός. Τα νήματα και τα μαλλιά βάφονταν με φυτικές ύλες. Τα σχέδια χωρίζονταν σε δυο μεγάλες κατηγορίες, τα ριγωτά και τα κεντητά στον αργαλειό. Στα κεντητά έχουμε γεωμετρικά σχήματα αλλά και γλάστρες, λουλούδια, πουλιά και ανθρώπους.
Η μεταλλοτεχνία στο Πήλιο είναι επηρεασμένη από τους Τούρκους και τους Πέρσες. Το μπακίρι και το καλάι οι πρώτες ύλες, το μπρίκι, το σινί, το γκούμι, το καζάνι τα προϊόντα. Δραστήρια κέντρα χαλκουργίας ήταν η Πορταριά και η Μακρινίτσα. Στο ανατολικό Πήλιο υπήρχαν μεταλλεία χαλκού, σίδερου, κασσίτερου και ασημιού.
Η αγγειοπλαστική δεν αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στο Πήλιο γιατί το χώμα τους δεν ήταν κατάλληλο για το είδος αυτό. Μόνο στα χωριά Κανάλια και Διμήνι βρισκόταν κάπως καλό χώμα και οι νησιώτες αγγειοπλάστες που εγκαταστάθηκαν στο Βόλο το χρησιμοποιούσαν.

Τα προϊόντα ήταν κυρίως για τις ανάγκες της καθημερινής ζωής, όπως πιθάρια λαδιού και ελιάς και στάμνες νερού.
Το Πήλιο δεν μπορείς να το περιγράψεις. Το ζεις και το αισθάνεσαι, όπως ακριβώς δεν μπορείς να περιγράψεις την ίδια την ομορφιά, μόνο την ζεις και την αισθάνεσαι. ΄Οι ακρογιαλιές, οι χαράδρες του, τα βαθύσκιωτα δάση του από καστανιές και οξιές, οι βρύσες, οι ρεματιές, οι ράχες, τα λουλούδια του...πολλά λουλούδια...οι ορτανσίες...τα νερά...οι ήχοι...οι ευωδιές...τα λιθόστρωτα καλντερίμια.....
Ζεις ένα «παραμύθιασμα»! Η μυθοπλάστρα φαντασία των αρχαίων έδωσε σ’ αυτό το βουνό γοητευτικές ιστορίες. Όλες αυτές οι ιστορίες και οι μορφές σε τυλίγουν μέσα στην ανάσα του βουνού, σε ντύνουν όλους τους τόνους του πράσινου, σε περπατούν ανάμεσα στα πέτρινα πυργόσπιτα και οι φλύαρες νεροσυρμές παίρνουν τη φωνή σου συνοδεύοντας σε, στα καλντερίμια μέχρι τη θάλασσα.
Η παράδοση συνεχίζεται και σήμερα, για κάθε διάσελο, για κάθε σπηλιά, για κάθε βρύση, για κάθε αμμουδιά έχεις ν' ακούσεις και μια λαϊκή ιστορία. Ιστορία που μπορεί να έρχεται από τα χρόνια της κλασικής αρχαιότητας, του μεσαίωνα, της τουρκοκρατίας, της νεώτερης ζωής ,.....ή μόλις χτές !